Tι σημαίνει ΜΑΘΗΣΗ;

Την περίοδο των εορτών των Χριστουγέννων, τότε που όλοι εμείς οι εκπαιδευτικοί έχουμε κάπως περισσότερο χρόνο ελεύθερο, είχα την ευκαιρία να κοιμηθώ λίγο παραπάνω και έτσι να ονειρευτώ και λίγο παραπάνω. Σε ένα από τα όνειρα που είδα εμφανίστηκε η κλασσική φιγούρα του Άγιου Βασίλη και ευθέως με ρώτησε τι θα ήθελα να μου φέρει ως δώρο εκείνες τις άγιες μέρες. Αυτή ήταν η κατάλληλη στιγμή για να του ζητήσω κάτι που η Φυσική θα κάνει πολλά χρόνια να το εφεύρει (αν κάποτε φυσικά θα μπορέσει να το εφεύρει). Θυμάμαι ακριβώς τις κουβέντες που ανταλλάξαμε με τον Άγιο:

Άγιος Βασίλης: Γειά σου ρε Γιώργη. Καιρό έχουμε να τα πούμε. Εδώ και 40 χρόνια έχεις σταματήσει να με φωνάζεις.
Εγώ: Άγιέ μου, έχω πάψει να πιστεύω ότι υπάρχεις εδώ και 40 χρόνια και γι' αυτό δεν σε φώναζα τόσο καιρό (τον χτύπησα στον εγωισμό του τον Άγιο και το ένιωσε....)
Άγιος Βασίλης: Δε με βλέπεις που υπάρχω ολοζώντανος; Πες μου τι ακριβώς θέλεις να σου φέρω και επειδή όλα αυτά τα χρόνια ήσουν καλό παιδί θα προσπαθήσω να σου το φέρω!!

Είπα να αδράξω την ευκαιρία, άλλωστε έτσι χτυπημένος που ήταν ο Άγιος από τα λόγια μου σκέφτηκα, θα πασχίσει να μου φέρει ό,τι του ζητήσω...

Εγώ: Άγιέ μου, θέλω να μου φέρεις μια χρονομηχανή για να ταξιδεύω μπρος και πίσω στο χρόνο.
Άγιος Βασίλης: Καλά ρε Γιώργη με δουλεύεις; Ο Μεγάλος θα το δώσει αυτό σε 1000 χρόνια στους ανθρώπους. Ζήτα κάτι άλλο ....

Κρίμα, δεν πέτυχε σκέφτηκα. Ας του ζητήσω κάτι άλλο που με ταλαιπωρεί...

Εγώ: Άγιέ μου, θέλω να μου δώσεις την ικανότητα ώστε να μπορώ να κάνω οποιονδήποτε μαθητή μου να μαθαίνει τα πάντα εύκολα, με απόλυτη ακρίβεια και προπάντων να μην ξεχνάει.
Άγιος Βασίλης: Τι χρώμα είπες ότι θέλεις να είναι η χρονομηχανή;

Και στο σημείο εκείνο ξύπνησα καταϊδρωμένος και ανήσυχος όχι γιατί έχασα τη χρονομηχανή αλλά γιατί συνειδητοποίησα ότι ούτε ο Άγιος δε μπορεί να κάνει τέτοιου είδους θαύματα, πόσο μάλλον εγώ. Καθισμένος στην άκρη του κρεβατιού άρχισα να συλλογίζομαι τις δυσκολίες που συναντά κάποιος δάσκαλος ή καθηγητής όταν αναλαμβάνει να αλληλεπιδράσει με ένα μαθητή με σκοπό τη μάθηση. Γρήγορα όμως συνειδητοποίησα ότι για να βρω τις δυσκολίες και να τις παλέψω χρειάζεται να περάσω πρώτα από ένα άλλο πρωταρχικό πρόβλημα που χρειάζεται τη λύση του.

Τι σημαίνει ΜΑΘΑΙΝΩ; Τι σημαίνει MAΘΗΣΗ; 

Επειδή στην επιστήμη η χρήση των αναλογιών είναι συνήθης πρακτική, οπότε ο εγκέφαλός μου πιθανά να έχει καλωδιωθεί ώστε να ψάχνει τέτοιες αναλογίες, αναδύθηκε στη σκέψη μου η αναλογία της μάθησης με την έννοια της δύναμης όπως τη γνωρίζουμε στη φυσική. Η δύναμη στη ΦΥΣΙΚΗ είναι μια έννοια που δεν μπορούμε να την ορίσουμε άμεσα. Τη βλέπουμε να υπάρχει ως αιτία κάποιων αποτελεσμάτων που προκαλεί.
Προσπάθησε και εσύ αναγνώστη να δώσεις έναν ορισμό της δύναμης (όπως αυτή που βάζουμε για παράδειγμα όταν σπρώχνουμε ένα αντικείμενο):

Δύναμη είναι.....

Ό,τι και να γράψεις μετά τις δύο αυτές λέξεις θα περιλαμβάνει τα αποτελέσματα της δύναμης.

Έτσι λοιπόν και η μάθηση! Δεν μπορούμε να δούμε μέσα στο μυαλό του μαθητή πόσες γνώσεις έχει συσσωρεύσει, αλλά μπορούμε να δούμε τα αποτελέσματα της συσσώρευσης αυτής παρατηρώντας τη συμπεριφορά του μαθητή σε διάφορες καταστάσεις που βιώνει. Με άλλα λόγια, τη μάθηση δεν μπορούμε να την παρατηρήσουμε άμεσα, όπως ακριβώς κάνουμε όταν παρατηρούμε με ένα τηλεσκόπιο τα αστέρια ή τον ήλιο ή όταν μετράμε τη θερμοκρασία ενός σώματος με ένα θερμόμετρο. Την παρατηρούμε έμεσσα μέσω της "συμπεριφοράς" του μαθητή σε κάποιες μαθησιακές καταστάσεις στις οποίες εκτίθεται. Φυσικά το θέμα της μάθησης δεν αφορά αποκλειστικά το μαθητή. Αφορά όλους τους ανθρώπους, σε όλες τις χρονικές περιόδους της ζωής τους.

Τα παραπάνω αναδεικνύουν την αναγκαιότητα της σαφήνειας του ορισμού της λέξης ΜΑΘΑΙΝΩ, ώστε στη συνέχεια να μπορέσουμε να καταλάβουμε με ποιους τρόπους επιτελείται η μάθηση και κατόπιν να ανακαλύψουμε διαδικασίες που διευκολύνουν αυτούς τους τρόπους (κάτι που ενδιαφέρει εξαιρετικά εμάς τους εκπαιδευτικούς).

Το πρόβλημα φαίνεται απλό, αλλά είναι εξαιρετικά περίπλοκο. Ενώ πρέπει να μιλήσουμε για κάτι νοητικό που επιτελείται μοναδικά σε κάθε άνθρωπο, χρειαζόμαστε και έναν παρατηρητή για να μετρήσει αυτό το (νοητικό) κάτι που επιτελείται. Δυστυχώς όμως για να συμβεί η έμμεση μέτρηση (της μάθησης) πρέπει να υπάρξει αλληλεπίδραση με το φαινόμενο (της μάθησης) που παρατηρούμε και αυτό είναι πολύ πιθανό να οδηγεί σε λανθασμένες μετρήσεις και συμπεράσματα. Δηλαδή, μπορεί να φαίνεται μέσω της έμμεσης μέτρησης (αξιολόγηση) που κάνουμε ότι ο μαθητής έχει μάθει κάτι συγκεκριμένο αλλά τελικά να μην έχει μάθει απολύτως τίποτα ή το αντίστροφο, δηλαδή να έχει μάθει κάτι και η μέτρηση να μη μπορεί να δείξει κάποιο αποτέλεσμα. Τα παραπάνω συμβαίνουν διότι άλλο πράγμα είναι η ΜΑΘΗΣΗ και άλλο πράγμα είναι το προϊόν της μάθησης, που στην ουσία προσπαθούμε να μετρήσουμε όταν αξιολογούμε ένα μαθητή.

Σύμφωνα με τον Frederick Reif, η ΜΑΘΗΣΗ είναι η διαδικασία μέσω της οποίας ένας μαθητής μεταβαίνει από μια αρχική κατάσταση Si σε μια τελική κατάσταση Sf στην οποία ο μαθητής μπορεί να κάνει πράγματα που δεν μπορούσε όταν βρισκόταν στην αρχική κατάσταση Si. Άρα η μέτρησή μας όταν αξιολογούμε το μαθητή αναφέρεται στην τελική κατάσταση Sf, ευελπιστώντας ότι ο μαθητής θα έχει φτάσει στην επιθυμητή αυτή τελική κατάσταση. Η διαδικασία μετάβασης που αναφέρει ο Reif πρέπει να διευκολύνεται σημαντικά μέσω τη διδασκαλίας, της οποίας ζητούμενο είναι η ΜΑΘΗΣΗ.

Image : shutterstock

Με βάση τα παραπάνω, ο ρόλος του δασκάλου - καθηγητή στο σχολικό περιβάλλον είναι πολύ σύνθετος και εξαιρετικά δύσκολος. Ξεκινώντας, πρέπει πρώτα να διερευνήσει την αρχική κατάσταση του μαθητή (Si), στη συνέχεια να θέσει τους τελικούς στόχους (επιθυμητή τελική κατάσταση Sf ) και στη συνέχεια να διδάξει με τέτοιο τρόπο ώστε να διευκολύνει τη διαδικασία μετάβασης του μαθητή από την αρχική στην τελική κατάσταση. Φτάνοντας στο τέλος της διδασκαλίας του πρέπει να ελέγξει αν επιτεύχθηκαν οι στόχοι του, δηλαδή αν ο μαθητής έφτασε στην επιθυμητή τελική κατάσταση και αν δε συνέβη αυτό, σύμφωνα με το εργαλείο μέτρησης που εφάρμοσε, να διδάξει ξανά και στη συνέχεια να αξιολογήσει και πάλι κ.ο.κ. Αυτό πρέπει να γίνει για κάθε μαθητή που έχει σε μία τάξη ώστε κανένας μαθητής να μη μείνει πίσω.

Φαντάζομαι ότι είναι πλέον κατανοητοί οι λόγοι για τους οποίους ο Άγιος Βασίλης ήθελε να μου φέρει μία χρονομηχανή αντί να μου δώσει την δυνατότητα να μπορώ να διαχειρίζομαι αποτελεσματικά και αποδοτικά τη διαδικασία μάθησης κάθε μαθητή μου!!

Γνωρίζοντας την ύπαρξη της πολυπλοκότητας όλης αυτής της διαδικασίας και αναγνωρίζοντας τη μεγάλη δυσκολία που έχει η διαδικασία της ΜΑΘΗΣΗΣ είμαι καλύτερα εξοπλισμένος στην προσπάθειά μου να γίνω καλύτερος δάσκαλος. Αυτή η προσπάθεια οδηγεί πάντοτε σε μικρά θαύματα που μπορεί να μην είναι της τάξεως της εφεύρεσης μιας χρονομηχανής, μου δίνουν όμως την ικανοποίηση ότι η προσπάθειά μου δεν πάει χαμένη, ακόμη και αν δεν πληρώνομαι καλά για να κάνω τη δουλειά μου, ακόμη και αν οι συνθήκες είναι διαφορετικές από αυτές που θα ήθελα να υπάρχουν.


Αναφορές: Reif, F., 2010. Applying Cognitive Science to Education: Thinking and Learning in Scientific and Other Complex Domains, MIT press.